"Η Θεωρία των νεφών"
Stephane Audeguy
Στον Αριστοτέλη Σαϊνη που το σύστησε
Ο διάσημος Γιαπωνέζος μαιτρ υψηλής ραπτικής, ονόματι Ακίρα Κούμο, διηγείται στην καινούργια βιβλιοθηκάριο, Βιργινία Λατούρ, την οποία μόλις προσέλαβε, για κάποιους ανθρώπους του δέκατου ένατου αιώνα, που σήκωσαν τα μάτια προς τον ουρανό. Κοίταξαν τα σύννεφα με προσοχή, με σεβασμό˙ και με ένα είδος ήρεμης ευλάβειας τα αγάπησαν.
Της μιλάει για τον Λουκά Χάουαρντ, που έχει αφιερώσει τη ζωή του σε ελάχιστα πράγματα:
τα σύννεφα, τους ανθρώπους, τον ένα και μοναδικό θεό του, για τον ζωγράφο Κάρμαϊκελ, που ζωγράφισε σύννεφα και μόνο σύννεφα, και για το Πρωτόκολλο Άμπερκρομπυ.
Αυτήν την εξιστόρηση καλούμαστε ως αναγνώστες να παρακολουθήσουμε. H Βιργινία Λατούρ, όπως όλος ο κόσμος, ο αναγνώστης του βιβλίου δεν έχει σκεφτεί ποτέ στη ζωή του τα σύννεφα. Αν όμως αγαπάει να σκέφτεται, γιατί η σκέψη είναι ολόκληρη δουλειά, γιατί για να σκεφτεί κανείς απαιτούνται ειδικές συνθήκες: λίγη ησυχία, λίγος χρόνος, λίγο σύστημα, λίγο ταλέντο επίσης, αποφασίζει να εξοικονομεί μισή ώρα την εβδομάδα, αποκλειστικά για να σκεφτεί. Αυτό καλούμαστε να κάνουμε κι εμείς διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, έστω κι αν χρειαστεί μισή ώρα σκέψης.
Η Βιργινία Λατούρ καταγράφει, λοιπόν, ράφι ράφι, τη συλλογή του Ακίρα Κούμο. Δεν πρόκειται για τυπική συλλογή βιβλιόφιλου˙ δεν περιέχει καμία σχεδόν σπάνια έκδοση, αντιθέτως δεν λείπει κανένα σημαντικό σύγγραμμα με θέμα τα σύννεφα και γενικότερα τη μετεωρολογία, που γράφτηκε τους τρεις τελευταίους αιώνες, στις γλώσσες που ξέρει ή καταλαβαίνει ο ιδιοκτήτης της: ιαπωνικά, γερμανικά, αγγλικά και γαλλικά. Αυτό που του λείπει είναι το αινιγματικό Πρωτόλλο Άμπερκρομπυ, το οποίο κατέχει η υπέργηρη, θετή κόρη του Ρίτσαρντ Άμπερκρομπυ, Άμπιγκεηλ, μια απίθανα εκκεντρική και στρυφνή μέγαιρα, η οποία, αρνείται σε όλη τη ζωή της να διαπραγματευτεί την πώλησή του, και, ευτυχώς πεθαίνει σε ηλικία εκατό ετών, στο νοσοκομείο του Ουίττινγκτον, τη στιγμή που η Βιργινία Λατούρ, φτάνει στον έκτο όροφο, δωμάτιο 44, του νοσοκομείου και την βρίσκει νεκρή. Δεν συνεχίζω την εξιστόρηση για να υπάρχει κάποιο σασπένς για όποιον αποφασίσει να διαβάσει το βιβλίο˙ άλλωστε στην παρουσίαση ενός βιβλίου δεν λέμε αυτά που γράφει ο συγγραφέας, αλλά τι λέμε εμείς. Προσοχή σ’αυτό.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί ένας Ιάπωνας σχεδιαστής μόδας στο Παρίσι του 2005 ενδιαφέρεται για τα σύννεφα. Σ’αυτό το θεμελιώδες ερώτημα στηρίζεται ένα μέρος του βιβλίου. Το άλλο αναλώνεται στο γιατί οι τρεις επιλεγμένοι από τον Ακίρα Σούμο πρωταγωνιστές του βιβλίου, ο Λουκάς Χάουαρντ, ο Κάρμαϊκελ και ο Ρίτσαρντ Άμπερκρομπυ στρέφουν το βλέμμα τους στον ουρανό, και κυρίως στα σύννεφα. Ας λάβουμε υπόψη μας πώς καταλήγει ο Ρίτσαρντ Άμπερκρομπυ ξεκινώντας στις 28 Νοεμβρίου 1889, λίγα λεπτά μετά τις δώδεκα το μεσημέρι, από το λιμάνι του Ντάρτμουθ, σε ηλικία σαράντα τριών ετών, ακόμη παρθένος, για το γύρο του κόσμου για να φωτογραφήσει όλα τα σύννεφα του κόσμου, να εκπονήσει έναν «Παγκόσμιο Άτλαντα των νεφών», και από αυτό το εξωφρενικό σχέδιο να φωτογραφίζει με επιστημονική ακρίβεια κοιλιές, αιδοία, οπίσθια. Πώς συνέβη αυτή η μεταμόρφωση, αφού κι ο ίδιος όταν έχει επιστρέψει στο Λονδίνο, και θα ψάχνει στο παρελθόν τις αιτίες για την μεταμόρφωσή του, δεν ξέρει γιατί, δεν το καταλαβαίνει, χωρίς πράγματι να λυπάται που δεν μπορεί να καταλάβει.
Πρέπει να είσαι κάπως άφρων και ισχυρογνώμων για να ενδιαφερθείς για τα σύννεφα. Οι πρόοδοι του δυτικού πολιτισμού μας απομάκρυναν ακόμη περισσότερο από την παρατήρηση του ουρανού˙ στον δυτικό κόσμο οι άνθρωποι συμβουλεύονται το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση για να μάθουν πως θα ντυθούν. Σπανίως τους αγγίζει η ομορφιά των νεφών ως απόλυτο μέγεθος. Εδώ βρίσκεται ο κίνδυνος˙ διότι τίποτα δεν είναι τόσο φρούδο, τόσο απατηλό, τόσο υπνωτιστικό, όσο αυτή η ύλη που συνεχώς μεταβάλλεται, συνεχώς ανανεώνεται. Κάποιοι άνθρωποι αρέσκονται να σκύβουν πάνω από τέτοιες αβύσσους˙ απελπισμένοι, απογοητευμένοι εραστές, μελαγχολικοί μοναχικοί. Οι πιο εύθραυστοι πέφτουν και χάνονται στροβιλιζόμενοι στην αιώνια νύχτα του ιλίγγου, όπως ο ζωγράφος Κάρμαϊκελ. Όσοι άνθρωποι σήκωσαν το κεφάλι να τον κοιτάξουν, το έκαναν από ανάγκη ή ακόμη χειρότερο, για να αποδείξουν, με την περιγραφή ενός ηλιοβασιλέματος να σαγηνεύσουν τις γυναίκες. Δυσκολεύονται να καταλάβουν πώς είναι δυνατόν να θέλησε κάποιος να ταξινομήσει τα σύννεφα, όπως έκανε ο Λούκας Χάρουαρντ, αρχές του 19ου αιώνα˙ γιατί έφτασε ο Γκαίτε να σκέφτεται ότι ο εγκέφαλος των ανθρώπων έχει μορφή νέφους και άρα τα σύννεφα είναι η οιονεί έδρα της σκέψης του ουρανού; Να ονειρεύεται ότι η σκέψη αναπτύσσεται όπως οι νεφελώδεις συστάδες που τόσο θαυμάζει στους αενάως μεταβαλλόμενους ουρανούς, πάνω από τη Βαϊμάρη. Αυτές τις πόρνες σκέψεις που αποφεύγει να τις γράψει, να τις πει σε κανένα.
«Η θεωρία των νεφών» είναι ένα βιβλίο, που μιλάει για τη σχέση φύσης και ανθρώπου. Οι ιστορίες των πρωταγωνιστών εισδύουν η μία στην άλλη, συγχωνεύονται, αντανακλώντας η μία την άλλη, επιστημονικά, διανοητικά, συναισθηματικά. Είναι ένα μυθιστόρημα για τη σύνδεση της φύσης και του ανθρώπινου σώματος. Ο Άμπερκρομπυ παντρεύει μεθοδικά τα σύννεφα με τα πράγματα, τα μέρη του σώματος με τα αντικείμενα της φύσης. Η αισθησιακή συστροφή ενός κύματος του φέρνουν στη σκέψη την καμπύλη ενός στήθους, την ιριδίζουσα σάρκα ενός υπογαστρίου. Τα μεγάλα πλάνα της γυναικείας ανατομίας, τα σκίτσα κοχυλιών και λουλουδιών, η παραληρηματική του εμμονή στο Ένα και το Αυτό. Το μυστικό δεν είναι άλλο από το πάντρεμα των μορφών του κόσμου.
Η επιστημονική επανάσταση επιδιώκοντας τον ορθολογισμό, αντιλαμβάνεται την έννοια της καταστροφικής πλευράς της φύσης, αποφασίζει να κυριαρχήσει στη γη. Η φύση παύει να συμμετέχει στην εξέλιξη και τώρα είναι ώριμη για εκμετάλλευση. Η διαδικασία εμπορευματοποίησης και εκβιομηχάνισης εξαρτώνται από δραστηριότητες που μεταβάλλουν τη γη. Ο λεγόμενοι πρωτόγονοι λαοί βαδίζουν προς το θάνατο, ενόσω η Δύση σφίγγει τον ισχυρό κλοιό της πάνω από τον κόσμο. Ο Κρουκς και ο Ουώλκερ είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα των ανθρώπων που σκοτώνουν παρά φύση, χωρίς να τους το υπαγορεύει η ανάγκη επιβίωσης. Από την άλλη ο Μίας Πάππαν, ο μεγάλος πίθηκος, κοιτάζει τους δολοφόνους του με σοβαρότητα, με προσήλωση, δίχως ίχνος αγριάδας, αγνοώντας το τέλος του.
Ένα βιβλίο ευρηματικό, κομψό στην αφήγησή του, αν και η έκδοση δείχνει προχειρότητα, έντεχνα αρχιτεκτονημένο,αλλά και προφητικό.
¨Προαισθάνεται την έλευση ενός νέου Μεσαίωνα, μιας εποχής βαρβαρικών επιδρομών,ανάμειξης φυλών και πολιτισμών, εκπληκτικών εφευρέσεων. Το γεγονός ότι η αναπόδραστη αυτή εξέλιξη ανοίγει συγχρόνως τη δυνατότητα εμφάνισης νόσων τρομακτικά φονικών, δεν εκπλήσσει καθόλου» σ.276
Και το νέφος της Χιροσίμα; Αυτό ας το αναρωτηθεί ο αναγνώστης διαβάζοντας το βιβλίο.
Σημείωση
Το βιβλίo το έμαθα πριν από ένα χρόνο, περίπου, όταν ο κ.Αριστοτέλης Σαϊνης το σύστησε στο facebook.
Οι γνώσεις του, η κριτική του εμβρίθεια και ικανότητα, αλλά και το ένστικτο μου έδειχναν το δρόμο για την απόκτησή του. Ήταν από τις λίγες φορές που δεν αμφιταλαντεύτηκα από μια βιβλιοφιλική πρόταση. Βοήθησε, βέβαια, και η ελάχιστη αποδοχή της πρότασης, αν θυμάμαι καλά, που έδειχνε μια αμηχανία των αναγνωστών της ανάρτησης. Γεγονός που επιβεβαιώνεται από την ανύπαρκτο διάλογο για το βιβλίο.
Αυτό το χρόνο το διάβασα δύο φορές. Την πρώτη όταν έφτασε στα χέρια μου. Ένα χρόνο το είχα στο μυαλό μου. Σκέφτηκα ότι κάτι πρέπει να γράψω κάτι γι'αυτό το βιβλίο, διαφορετικά θα με στοιχειώσει. Γράφω για βιβλία που αγαπώ πολύ και μισώ πολύ. Μέσος δρόμος δεν υπάρχει. Δεν είμαι κριτικός λογοτεχνίας ούτε βιβλιόφιλος. Δεν αγαπώ τα βιβλία, αγαπώ τις ιστορίες που λένε τα βιβλία και, κυρίως, ο τρόπος που τα λένε. Άλλωστε υπάλληλος ξενοδοχείου είμαι(ως μέχρι πότε άραγε;).
Μετάφραση Μήνα-Πατεράκη Γαρέφη
Εκδόσεις ΚΟΑΝ
Οκτώβριος 2006
